Każdy przedsiębiorca odtwarzający publicznie muzykę zobligowany jest do płacenia tantiem na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Można uwolnić się od tego obowiązku, jeśli udowodni się, że obecność muzyki nie ma wpływu na osiągany zysk – jednak w praktyce bywa to trudne. Inny sposób to korzystanie z nagrań, do których te organizacje nie mają praw.
ZAiKS, Stoart, SAWP, ZPAV i ZAPA to organizacje, które nie cieszą się dobrą opinią ani wśród przedsiębiorców, ani niestety również wśród artystów. Obie grupy mają pretensje co do wysokości opłat, następnie sposobów ich rozliczania i wypłacania tantiem samym zainteresowanym. Jako przedsiębiorcy powinniśmy jednak pamiętać, że artystom należy się wynagrodzenie za wykorzystywanie efektów ich pracy (zwłaszcza gdy rzeczywiście wpływają na nasz zysk). Niestety nie istnieje żaden alternatywny sposób dokonania takich rozliczeń – jesteśmy skazani na ZAiKS… i cztery inne organizacje.
Kontrola w Twojej firmie
Jedną z dziwniejszych kwestii dotyczących tego zagadnienia jest istnienie obowiązku wnoszenia opłat na rzecz owych organizacji zbiorowego zarządzania przy jednoczesnym braku obowiązku zgłoszenia się do nich. Dlatego też niektórzy tego nie czynią, licząc na to, że nie doczekają się kontroli. Jeśli jednak zawita do nich upoważniony inspektor, to może zażądać wpłacenia zaległych opłat za ostatnie trzy lata działalności. Jeśli odmówimy, to sprawę będzie rozstrzygał sąd, który z kolei może nakazać wpłatę za zaległe pięć lat.
Zasady ewentualnej kontroli są jasne. Przede wszystkim inspektor powinien się wylegitymować i to w sposób umożliwiający zapoznanie się z danymi z identyfikatora. Kontroli nie należy utrudniać, aby nie umożliwić mu późniejszego odwołania się do art. 119 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który dotyczy uniemożliwienia lub utrudnienia dokonania kontroli. Nie trzeba jednak inspektorowi pozwalać na zbyt wiele. Przede wszystkim może on poruszać się wyłącznie po powierzchni przeznaczonej dla klientów. Nie jest uprawniony do kontroli, ani zaplecza, ani w żadnym przypadku terenu prywatnego. To ostatnie ma szczególne zastosowanie przy działalności agroturystycznej lub przy próbach kontroli wynajmowanych prywatnych kwater i pokoi – w praktyce nie może tego dokonać bez nakazu prokuratora lub imiennego zezwolenia Ministra Kultury. Należy pamiętać, że żaden pracownik bez zgody przedsiębiorcy nie jest zobowiązany do udostępniania inspektorowi jakichkolwiek dokumentów firmy mogących zawierać tajemnice firmową. Ponadto z kontroli sporządzany jest protokół, do którego przedsiębiorca ma wgląd i nie musi go podpisywać, jeśli zauważy w nim błędy rzeczowe.
Jak nie płacić ZAiKS-owi
Jednym sposobem na pozbycie się obowiązku opłacania tantiem jest udowodnienie, że muzyka nie wpływa na wysokość przychodów firmy. Przy tym ZAiKS potrafi odwołać się do takich argumentów, jak chociażby wprawianie klienta w lepszy nastrój poprzez odtwarzaną w sklepie muzykę, co ma skłaniać go do dokonywania większych zakupów. Wydaje się, że rzeczywiście mogą mieć w tej kwestii rację. Pytanie tylko czy wysokość opłat, jakich żądają, rzeczywiście pokryje dodatkowy zysk?
Drugi sposób to korzystanie z nagrań, wobec których Organizacje nie posiadają praw. Można zamówić u artysty nagranie kilku melodii, do których następnie posiądzie się prawa (najlepiej na podstawie umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich). Jest jednak też prostszy sposób - można korzystać z muzyki opublikowanej przez samych artystów na licencjach Creative Commons (poza CCNC, czyli Creative Commons Non Commercial). Istnieją w Internecie portale, które zajmują się udostępnianiem takiej muzyki, np. Jamendo. Jest też pewne radyjko internetowe - Radio Wolne Media Program 2 - puszczające bezpłatną muzykę do celów komercyjnych.
Inne sposoby na oszczędności
- Muzyka na żywo – jeśli zapłacimy artyście za wykonywanie utworów w naszym lokalu, to nie należy już opłacać tantiem. Warunek jest jedynie taki, aby utwory były autorskimi kompozycjami tegoż artysty. W innym przypadku wprawdzie odejdą nam opłaty na rzecz Stoart i SAWP występujących w imieniu Artystów Wykonawców, lecz nadal musimy zapłacić autorom kompozycji poprzez ZAiKS.
- Odtwarzanie utworów wyłącznie jednego artysty – jeśli jest jeden, to zbiorowe zarządzanie prawami nie ma miejsca. Wystarczy tylko uzyskać indywidualną licencję u tegoż artysty.
- Organizowanie imprez prywatnych – działalność polegająca wyłącznie na wynajmie lokalu. W takim przypadku osoba wynajmująca (np. organizator imprezy) niezależny od właściciela obiektu jest zobowiązany rozliczyć się z praw autorskich, a jeśli impreza ma charakter prywatny, to nikt nie jest zobowiązany do płacenia tantiem.
- Właściciele obiektów noclegowych mogą domagać się uzależnienia opłat od obłożenia pokoi – jeśli przez połowę okresu rozliczeniowego nie są one wynajmowane, to mogą wpłacić jedynie połowę stawki obliczonej na podstawie całkowitej liczby pokoi.
Komu i ile płacę za muzykę?
Obecnie wpłaca się tantiemy z tytułu ODTWORZEŃ (miejsca publiczne), a także EMISJI (media) i UDOSTĘPNIANIA (Internet) następującym organizacjom:
- ZAiKS - www.zaiks.org.pl – opłaty dla AUTORÓW kompozycji muzycznych i muzyczno-słownych,
- Stoart – www.stoart.org.pl – opłaty dla WYKONAWCÓW kompozycji muzycznych i muzyczno-słownych,
- SAWP - www.sawp.pl – to samo co STOART, lecz dotyczy innych wykonawców (wspólnie chronią 100% praw autorskich),
- ZPAV – www.zpav.pl – na rzecz PRODUCENTÓW audio i video,
- ZAPA - www.zapa.org.pl – filmowy odpowiednik ZAiKS-u, Stoartu i SAWP-u w jednym.
Nie widzę większego sensu w kopiowaniu w tym miejscu tabel opłat, które dostępne są na stronach tych organizacji. Pokrótce tylko zarysuję od czego może być zależna wysokość żądanych kwot:
- rodzaju działalności – lokale, w których obecność muzyki jest konieczna (np. dyskoteki) płacą więcej, niż miejsca usługowe, w których muzyka jest jedynie „tłem” (np. salon fryzjerski),
- ilości miejsc/pokoi w lokalu/hotelu,
- maksymalnej ilości jednoczesnych słuchaczy (tzw. slotów) radia internetowego,
- ilości mieszkańców na obszarze nadawania w eterze,
- wysokości dochodów – opłata procentowa wszystkich wpływów (rozliczanych bez VAT-u).
